(Cập nhật thông tin đến năm
2023–2024)
1. Khái niệm "Ổ
Khóa" trong Ung thư
"Ổ khóa" là các phân
tử hoặc cơ chế sinh học đặc hiệu mà tế bào ung thư phụ thuộc để phát triển,
di căn hoặc lẩn tránh hệ miễn dịch. Việc vô hiệu hóa chúng có thể ngăn chặn ung
thư hiệu quả.
2. Cơ chế và Ví dụ Điển Hình
Các "Ổ Khóa" Phổ Biến
Thụ thể trên màng tế bào:
EGFR/HER2: Đích tác động của
trastuzumab (ung thư vú) và osimertinib (ung thư phổi).
PD-1/PD-L1: "Khóa miễn
dịch" bị ức chế bởi pembrolizumab (liệu pháp checkpoint).
Protein đột biến:
KRAS G12C: Sotorasib (đã
được FDA phê duyệt) và adagrasib (thử nghiệm pha III) nhắm đột biến này trong
ung thư phổi, đại tràng.
BRCA1/2: Thuốc ức chế PARP
(olaparib) gây chết tế bào ung thư do không sửa chữa được DNA.
Cơ chế Mới Được Khám Phá
(2023–2024)
Ferroptosis: Kích hoạt cơ
chế chết tế bào phụ thuộc sắt bằng cách ức chế GPX4 hoặc SLC7A11.
Ức chế MTH1: Protein MTH1
giúp tế bào ung thư loại bỏ DNA hư hỏng. Các chất ức chế như TH588 đang thử
nghiệm tiền lâm sàng.
Tác động vào Epigenetics:
Thuốc ức chế EZH2 (tazemetostat) điều chỉnh biểu hiện gene, ngăn khối u tăng
sinh.
3. Liệu Pháp Đột Phá và Ứng Dụng
Lâm Sàng
Liệu pháp CAR-T:
Thế hệ mới nhắm vào CD19, BCMA
(ung thư máu) và HER2 (ung thư vú).
Năm 2023, CAR-T cell được thử
nghiệm cho ung thư rắn (ví dụ: mesothelin trong ung thư phúc mạc).
Kháng thể Đơn Dòng Đa Đích
(Bispecific Antibodies):
Tebentafusp (Kimmtrak) kích hoạt
tế bào T bằng cách gắn đồng thời vào CD3 và kháng nguyên khối u.
ADC (Antibody-Drug Conjugate):
Thuốc như Enhertu (HER2+) và
Trodelvy (Trop-2) kết hợp kháng thể đặc hiệu với chất độc, giảm tác dụng phụ.
4. Thách Thức
Kháng thuốc: Tế bào ung
thư đột biến tạo "ổ khóa" mới (ví dụ: KRAS G12D sau điều trị
sotorasib).
Độc tính: Một số "ổ
khóa" tồn tại ở tế bào lành (ví dụ: ức chế EGFR gây phát ban).
Sự không đồng nhất của khối u:
Các tế bào trong cùng khối u có thể mang "ổ khóa" khác nhau.
5. Hướng Đi Mới và Công Nghệ
Tiên Tiến
AI trong Thiết Kế Thuốc:
Công cụ AlphaFold dự đoán cấu
trúc protein, giúp tìm "ổ khóa" tiềm năng.
Công ty như Insilico Medicine
(2023) sử dụng AI để phát triển chất ức chế mới.
Xét nghiệm Di Truyền và Sinh
Thiết Lỏng:
Giúp xác định đột biến đặc hiệu
(ví dụ: KRAS, EGFR) từ mẫu máu, cá nhân hóa điều trị.
Vaccine Ung thư Cá nhân Hóa:
Dựa trên neoantigen (kháng nguyên
đặc hiệu khối u), Moderna và Merck thử nghiệm vaccine kết hợp với pembrolizumab
(giai đoạn II).
6. Kết Luận
Việc phát hiện và nhắm trúng
"ổ khóa" đang cách mạng hóa điều trị ung thư, mở ra kỷ nguyên
y học chính xác. Tuy nhiên, cần kết hợp đa liệu pháp và theo dõi đột biến để giảm
kháng thuốc. Các công nghệ như AI, sinh thiết lỏng và liệu pháp gene sẽ tiếp tục
định hình tương lai của cuộc chiến chống ung thư.
Cập nhật theo dữ liệu từ ASCO
2023, Nature, và ClinicalTrials.gov (2023–2024).