Sức khỏe tâm thần ở trẻ em - Vấn đề cần được ưu tiên
Sức khỏe tâm thần không chỉ là việc không có bệnh lý mà còn là trạng thái hạnh phúc, tự tin và khả năng thích ứng tốt với cuộc sống. Theo WHO, 1 trong 7 trẻ em từ 10-19 tuổi gặp phải các vấn đề sức khỏe tâm thần. Ở Việt Nam, tỷ lệ trẻ em có triệu chứng lo âu, trầm cảm đang gia tăng đáng báo động, đặc biệt sau đại dịch COVID-19.
Các dấu hiệu cảnh báo sức khỏe tâm thần
Dấu hiệu cảm xúc:
- Buồn bã, cáu gắt kéo dài hơn 2 tuần
- Lo lắng quá mức về nhiều vấn đề
- Thay đổi tâm trạng đột ngột, thất thường
- Mất hứng thú với các hoạt động yêu thích
- Cảm giác tuyệt vọng, vô giá trị
Dấu hiệu hành vi:
- Tránh né giao tiếp xã hội
- Thành tích học tập giảm sút đột ngột
- Thay đổi thói quen ăn uống, ngủ nghỉ
- Hung hăng, bạo lực bất thường
- Hành vi tự làm đau bản thân
Dấu hiệu thể chất:
- Đau đầu, đau bụng không rõ nguyên nhân
- Mệt mỏi thường xuyên
- Khó tập trung, hay quên
- Thay đổi cân nặng đột ngột
Các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần trẻ em
Yếu tố gia đình:
- Mâu thuẫn, ly hôn của bố mẹ
- Bạo lực gia đình
- Kỳ vọng quá cao từ phụ huynh
- Thiếu thời gian gắn kết gia đình
- Áp lực kinh tế
Yếu tố trường học:
- Bắt nạt học đường
- Áp lực học tập quá lớn
- Cạnh tranh không lành mạnh
- Thiếu sự hỗ trợ từ giáo viên
- Môi trường học tập căng thẳng
Yếu tố xã hội:
- Mạng xã hội và áp lực hình ảnh
- So sánh với bạn bè
- Thiếu hoạt động ngoài trời
- Quá nhiều thời gian với thiết bị điện tử
Cách xây dựng sức khỏe tâm thần tích cực
Tạo mối quan hệ gắn bó:
- Dành thời gian chất lượng với con mỗi ngày
- Lắng nghe không phán xét
- Chia sẻ cảm xúc của bản thân
- Tạo truyền thống gia đình ấm áp
- Khuyến khích trẻ kết bạn tích cực
Dạy kỹ năng quản lý cảm xúc:
- Giúp trẻ nhận biết và đặt tên cho cảm xúc
- Dạy kỹ thuật thở sâu, thư giãn
- Khuyến khích diễn đạt cảm xúc qua nghệ thuật
- Hướng dẫn giải quyết xung đột
- Phát triển khả năng phục hồi (resilience)
Xây dựng lòng tự trọng:
- Khen ngợi cố gắng hơn là kết quả
- Đặt kỳ vọng thực tế, phù hợp
- Khuyến khích thử thách mới
- Dạy trẻ học từ thất bại
- Tôn trọng ý kiến và lựa chọn của trẻ
Tạo môi trường an toàn:
- Thiết lập ranh giới rõ ràng nhưng linh hoạt
- Đảm bảo trẻ cảm thấy được yêu thương vô điều kiện
- Tránh so sánh với anh chị em, bạn bè
- Bảo vệ trẻ khỏi thông tin tiêu cực
- Tạo không gian riêng tư cho trẻ
Các hoạt động tăng cường sức khỏe tâm thần
Hoạt động thể chất: Vận động giải phóng endorphin, giảm căng thẳng và cải thiện tâm trạng.
Hoạt động sáng tạo: Vẽ, hát, nhảy, viết giúp trẻ diễn đạt cảm xúc và phát triển bản sắc.
Thiền và mindfulness: Dạy trẻ sống trong hiện tại, giảm lo âu về tương lai.
Hoạt động từ thiện: Giúp đỡ người khác tăng cảm giác có ý nghĩa và hạnh phúc.
Gần gũi thiên nhiên: Thời gian ngoài trời giảm căng thẳng và tăng cường sức khỏe tổng thể.
Khi nào cần tìm kiếm sự trợ giúp chuyên nghiệp
- Các triệu chứng kéo dài hơn 2-4 tuần
- Ảnh hưởng nghiêm trọng đến học tập, sinh hoạt
- Trẻ có ý tưởng hoặc hành vi tự làm hại
- Phụ huynh cảm thấy bất lực trong việc hỗ trợ
- Có tiền sử gia đình về bệnh lý tâm thần
Lời khuyên cho phụ huynh
Hãy nhớ rằng chăm sóc sức khỏe tâm thần cho trẻ là một quá trình dài hạn, không phải việc làm một lần. Quan trọng nhất là tạo ra một môi trường yêu thương, an toàn nơi trẻ cảm thấy được lắng nghe và hiểu. Đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia khi cần thiết - đó là dấu hiệu của một người cha mẹ có trách nhiệm, không phải điều gì đáng xấu hổ.